Գոտկասրբանային ցավեր ունեցող հիվանդների մոտ դեպրեսիայի աստիճանի գնահատումը

Բանալի բառեր. ցավ, գոտկասրբանային ցավեր, դեպրեսիա

Ֆիզիկական ցավն` ըստ DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), լինում է սուր և խրոնիկական: Ի սկզբանե խրոնիկական էր կոչվում այն ցավը, որը տևում էր 6 ամիս և ավել: Այժմ խրոնիկական է համարվում այն ցավը, որը համառորեն պահպանվում է ավելի շատ այն որոշակի ժամանակահատվածից, որի ընթացքում այն սովորաբար պետք է անցներ: Ինչպես երևում է խրոնիկական ցավի ժամանակակից սահմանումից, որոշակի ժամանակային հատված չի նշվում, հետևաբար խրոնիկական կարող են համարվել նաև այն ցավային համախտանիշերը, որոնք տևում են վեց ամսից պակաս: Նկատվել է, որ խրոնիկական ցավային համախտանիշի ժամանակ երբեմն առկա է դեպրեսիա, քանի որ ցավը միշտ ուղեկցվում է բացասական էմոցիոնալ ապրումներով և պաշարում է մարդու ուրախություն և բավարարվածություն ստանալու հնարավորությունները: Երկարատև գոյություն ունեցող ցավը սահմանափակում է մարդու մասնագիտական և անձնական հնարավորությունները, ստիպում է նրան հրաժարվել սովորույթային կենսական կարծրատիպերից, խանգարում է նրան կազմել կյանքի հետագա ծրագրերև այլն, որը բերում է կյանքի որակի իջեցման, ինչն էլ կարող է դառնալ դեպրեսիայի պատճառ:

Գոտկասրբանային ցավերը (ԳՍՑ) հանդիսանում են բժիշկների առօրյա պրակտիկայում առավել հաճախ հանդիպողոսկրամկանային պաթոլոգիաներից մեկը [1] : Այն սահմանվում է որպես ցավ, որը տեղակայ-վում է ստորին կողերի և նստատեղիստորին հատվածի միջև և սովորաբար, ցավի պատճառով, բերում է շարժումների սահմանափակման: Այն հաճախ ազդում էհիվանդի ֆիզիկական ակտիվության և կեցվածքի վրա: Գոտկասրբանային ցավերի պատճառաբանական ազդակները վերջնականապես սահմանված չեն: Դեմոգրաֆիկ առանձնահատկությունները (տարիք, սեռ, աշխատանքի բնույթ և այլն), մարմնի քաշի բարձրացումը, վիբրացիա պարունակող մեխանիզմների հետ աշխատելը, նստակյաց կենսակերպը, կեցվածքն ապահովող թույլ կամ աբնորմալ մկանները, ճարպակալումը, ծխելը, գոտկային լորդոզի մեծացումը, սկոլիոզը, կարդիովասկուլյար հիվանդությունները, ցածր սոցիալ-տնտեսական մակարդակը հանդիսանում ենգոտկասրբանային ցավերի առավել հայտնիռիսկի գործոնները [2]: Բացի այն, որ ԳՍՑ-ով հիվանդների մոտ իջած է առօրյա կենցաղային և աշխատանքային գործունեությունը,որն իջեցնում է նրանց կյանքի որակը, այն հանդիսանում է նաև կարևոր առողջապահական և տնտեսական խնդիր ծախսային առումով (հաճախակի այցելություններ բժշկական հիմնարկներ, խորհրդատվություններ, տեսադիտական հետազոտություններ, բուժական այլ ծախսեր, աշխատանքից բացակայելու հետ կապված ֆինանսական կորուստներ և այլն) [3]: Հիվանդների կյանքի որակի փոփոխության վրա ազդող կարևոր պատճառներից է հանդիսանում անաշխատունակությունը և (կամ)հաշմանդամությունը, ցավը և դեպրեսիան [4]: ԳՍՑ-ի և դեպրեսիայի միջև եղած կապն առաջանում է զանազան նյարդաբանական մետաբոլիկ ճանապարհներով: Ի պատասխան ցավային ֆիզիկալ ազդակների, գլխուղեղում խթանվում է սերոտոնինի և նոր էպինեֆրինի արտադրությունը, որոնք բերում են տրամադրության անկման և որոշ դեպքերում դեպրեսիայի առաջացման [5]:

Քանի որ հիվանդների սոցիալ-տնտեսական առանձնահատկությունները և հաղթահարելու մեխանիզմները տարբերվում են (ցավի հաճախականությունը և զգայական ընկալումը տարբերվում են տարբեր տարիքային խմբերում և սեռերի մոտ), կարևոր է համարվում հետազոտեել ԳՍՑ-ի և դեպրեսիայի հաճախականությունը երկրի տարբեր պոպուլյացիաներում և մարզերում [6].

Ներկայումս կան բազմաթիվ աշխատանքներ, որոնցում հեղինակները կապեր են գտնում խրոնիկական գոտկա-սրբանային ցավերի և դեպրեսիայի միջև [7-13]:

Ներկայացվող աշխատանքում փորձ է արվել հայաստանյան պոպուլյացիայում հետազոտել գոտկասրբանային ցավերի և դեպրեսիայի միջև եղած կապը: 

Նյութը և մեթոդները

Հետազոտության մեջ ընդգրկվել է 81 գոտկասրբանային ցավեր ունեցող հիվանդ (37 տղամարդ և 44 կին): Հիվանդների տարիքը կազմել է 22-ից մինչև 72 տարեկան (միջինը 45,6 տարեկան): Հետազոտվող ոլորտում ընդգրկվել են ազգաբնակչության բոլորշերտերի ներկայացուցիչները` քաղաքաբնակներ և գյուղաբնակներ, ֆիզիկական և մտավոր աշխատանքով զբաղվողներ, տարբեր սոցիալ-տնտեսական խմբերի մեջ մտնող անձինք, կանայք և տղամարդիկ: 

Հետազոտության նպատակներից է եղել նաև որոշել ԳՍՑ ունեցող հիվանդների մոտ դեպրեսիայի առկայության հաճախականությունը և ծանրության աստիճանը: Դեպրեսիայի հայտնաբերման դեպքում փորձել ենք պարզել նրա կապը հիվանդության տևողության, սեռի, տարիքի և ցավերի ուժգնուքյան հետ:

Դեպրեսիայի հայտնաբերման և նրա ծանրության աստիճանը որոշելու համար օգտագործվել է Բեկի հարցաշարը [14]:

Հարցաշարը ընդգրկում է գանգատների և ախտանիշերի 21 տեսակ, որոնցից յուրաքանչյուրը կազմված է 4-5 պատասխանից: Թեստավորման ընթացակարգը բավականին դյուրին է, և հիվանդն ինքնուրույն է լրացնում հարցաշարը: Հարցաշարը լրացնելուց հետո գումարվում են բոլոր միավորները, որոնք կազմում են 0-ից մինչև 62: Կախված ընդհանուր գումարից` որոշվում էդեպրեսիայի առկայությունը և նրա ծանրության աստիճանը: Թեստի արդյունքները մեկնաբանվում են հետևյալ կերպ.

• 0-9 միավոր` դեպրեսիայի բացակայություն
• 10-15 միավոր` թեթև դեպրեսիա (սուբդեպրեսիա)
• 16-19 միավոր` չափավոր դեպրեսիա
• 20-29 միավոր` արտահայտված դեպրեսիա
• 30-63 միավոր` ծանր դեպրեսիա:

Արդյունքները

Բեկի թեստն անցկացնելով պարզվել է, որ ԳՍՑ ունեցող հիվանդներից 48-ի մոտ դեպրեսիա չի հայտնաբերվել (59,2%): 33 հիվանդի մոտ (40,1%) հայտնաբերվել է այս կամ այն աստիճանի դեպրեսիա, որից 21 հիվանդի մոտ` թեթև դեպրեսիա (25,9%), 7-ի հիվանդի մոտ` չափավոր արտահայտված դեպրեսիա (8,6%), 4-ի արտահայտված դեպրեսիա (4,9%), իսկ 1 հիվանդի մոտ` ծանր դեպրեսիա (1,2%): Դեպրեսիա ունեցող 33 հիվանդից 27-ը եղել են կանայք (81,8%), 6-ը` տղամարդ (18,2%): 

Դեպրեսիա ունեցող հիվանդների միջին տարիքը կազմել է 47,4տ, իսկ դեպրեսիա չունեցողներինը` 44,3տ:

Որոշվել է նաև գոտկասրբանային ցավերի տևողության և դեպրեսիայի միջև եղած կապը: Պարզվել է, որ դեպրեսիա ունեցողներիմոտ ցավային համախտանիշի միջին տևողությունը կազմել է 4 տարի 11 ամիս, իսկ դեպրեսիա չունեցողների մոտ` 10,2 ամիս:

Աշխատանքի ընթացքում հետազոտվել է նաև գոտկասրբանային ցավեր ունեցող բոլոր 81 հիվանդի մոտ (դեպրեսիա ունեցող 33 ևդեպրեսիան չունեցող 48) ցավի գնահատականը: Ցավի գնահատականը որոշվել է ըստ Օստվեստրիի սանդղակի [15-18], որը լրացվել է հիվանդների կողմից և նշվել է նրանց սուբյեկտիվ գնահատականը ցավի ուժգնության վերաբերյալ, թե ինչքանով է ցավը խանգարում անձնական խնամքին, ծանրությունների բարձրացմանը, քայլելուն, նստելուն, կանգնելուն, քնելուն, հասարակական կյանքին, ուղևորություններին: Վերջում հիվանդները գնահատել են իենց ցավի աստիճանի փոփոխումը:

Հարցաշարը կազմված է տասը բաժնից, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի պատասխանի վեց տարբերակ (Ա,Բ,Գ,Դ,Ե,Զ): Ամե տ արբերակի դիմաց նշված է նրան համապատասխանող միավորը (0,1,2,3,4,5): Ընդհանուր միավորային գումարը կարող է կազմել 0-ից մինչև 50: Վերջնական արդյունքը ներկայացվում է տոկոսային պատկերով (50 միավորը կազմում է 100%): Յուրաքանչյուր հիվանդի համար ստացվում է իր անաշխատունակության պատկերը: Ըստ մեր հետազոտության տվյալների նվազագույն անաշխատունակություն ունեցել է 9 հիվանդ (11,1%), չափավոր անաշխատունակություն` 19(23,5%), ծանր անաշխատունակություն` 34 (34,4%), հաշմանդամություն 15 (18,5%) և անկողնային վիճակ` 4 հիվանդ (4,9%):

Հաշվարկներից պարզվեց, որ ԳՍՑ և դեպրեսիա ունեցող հիվանդների մոտ ցավի միջին միավորը կազմում է 23,9 նիշ, իսկդեպրեսիա չունեցողներինը` 23,2 նիշ:

Եզրակացություններ

Այսպիսով, աշխատանքի արդյունքում արվեցին հետևյալ եզրակացությունները.

Երկարատև ցավային համախտանիշը, այդ թվում գոտկասրբանային ցավերը, կարող են բերել դեպրեսիայի: Գոտկասրբանային

ցավերով տառապող հիվանդների մոտ դեպրեսիան հաճախ հանդիպող համախտանիշ է, որը հանդիպում է հիվանդների մոտավորապես կեսի մոտ: Դեպրեսիան ԳՍՑ ունեցող հիվանդների մոտ ուղղակիորեն կապված է ցավերի տևողության հետ: Գոտկասրբանային ցավեր և դեպրեսիա ունեցող հիվանդների մեծամասնությունը կազմում են կանայք:

Ցավային համախտանիշը և դեպրեսիան կախված են նաև հիվանդների տարիքից` մեծահասակներն ավելի խոցելի խումբ են կազմում. գոտկասրբանային ցավեր և դեպրեսիա ունեցող հիվանդների միջին տարիքն ավելի բարձր է, քան դեպրեսիա չունեցողներինը:

Արդի պայմաններում ցանկացած գոտկասրբանային ցավերով հիվանդ պետք է պարտադիր կերպով հետազոտվի նաև ցավային համախտանիշի ուժգնության և կյանքի որակի վրա ազդեցության աստիճանի տեսանկյունից:

Գրականություն

1. Holmberg A.C., Htelin A.G. Primary care consultation, hospital admission, sick leave and disability pension owing to neck and low back pain: a 12-year prospective cohor in a rueal population. BMS Musculoskeletal Disorders 7:66-84, 2006.
2. Nisha J.M., MacGregor A.J. Epidemiology of back disorders: Prevalence, risk factors and prognosis. Curr. Opin. Rheumatology, 2005,17: 134-140. 
3. Wynne-Jones G., Dunn K.M., Main C.J. The impact of low back pain on work: A study in primary care consulters. Europian Journal Pain, 2008,12(2): 180-188. 
4. Madhukar H., Trivedi M.D. The link between depression and physical symptoms. Primary care Companion J. Clin. Psychiatry., 2004, 6 (suppl 1): 12-16. 
5. Ohayon M.M., Schatzberg A.F. Using pain predict depressive morbidity in general population. Arch. Gen. Psychiatry, 2003,60: 39-47. 
6. Latza U., Kohlman T., Deck R., Raspe H. Can health care utilization explain the association between socioeconomic status and back pain? Spine 29: 2004, 1561-1566. 
7. Cheatle M.D., Brady J.P., Ruland T. Chronic low back pain, depression, and attributional style. Department of Orthopaedic Surgery, School of Medicine, University of Pennsylvania, Philadelphia. Clin. J. Pain. 1990 Jun;6(2):114-7.
8. Maxwell T.D., Gatchel R.J., Mayer T.G. Cognitive predictors of depression in chronic low back pain: toward an inclusive model. Department of Psychology, Hendrix College, Conway, Arkansas 72032-3080, USA. J. Behav Med. 1998 Apr;21(2):131-43.
9. Recall bias, pain, depression and cost in back pain patients. Pincus T, Newman. Department of Psychology, Royal Holloway, University of London, Egham, Surrey TW20 0EX, UK. Br. J. Clin. Psychol. 2001 Jun;40(Pt 2):143-56.
10. Waters S.J., Keefe F.J., Strauman T.J. Self-discrepancy in chronic low back pain: relation to pain, depression, and psychological distress. Pain Prevention and Treatment Program, Duke University Medical Center, DUMC 3159, Durham, NC 27710, USA. J. Pain Symptom Manage., 2004, Mar;27(3):251-9.
11. Carroll L.J., Cassidy J.D., CՒtռ P. Factors associated with the onset of an episode of depressive symptoms in the general population. Epidemiology Program, Department of Public Health Sciences, University of Alberta, Edmonton, Alberta. J. Clin. Epidemiol. 2003 Jul;56(7):651-8.
12. Magni G., Moreschi C., Rigatti-Luchini S., Merskey H. Prospective study on the relationship between depressive symptoms and chronic musculoskeletal pain. Hoffmann-La Roche, Basel, Switzerland, Pain. 1994 Mar; 56(3): 289-97.
13. Dworkin R.H., Gitlin M.J. Clinical aspects of depression in chronic pain patients. Clin. J. Pain. 1991 Jun;7(2):79-94.
14. An inventory for measuring depression. BECK AT, WARD CH, MENDELSON M, MOCK J, ERBAUGH J. Arch. Gen. Psychiatry., 1961 Jun; 4:561-71.
15. Fairbank J.C., Couper J., Davies J.B., & O'Brien J.P. (1980). The Oswestry low back pain disability questionnaire. Physiotherapy, 66, 271-273.
16. Fairbank J.C., Pynsent P.B. The Oswestry disability index. Spine, 2000, 25, 2940-2953.
17. Fritz J.M., Irrgang, J.J. A comparison of a modified Oswestry Low Back Pain Disability Questionnaire and the Quebec Back Pain Disability Scale. Physical Therapy, 2001, 81, 776-788.
18. Fairbank J.C., Couper J., Davies J.B., O'Brien J.P. The Oswestry low back pain disability questionnaire. Physiotherapy, 1980 Aug; 66(8): 271-3.

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ