Մտածողության բովանդակային խանգարումներից է: Սրանք երևույթների, իրադարձությունների և մարդկանց միջև ուղղման չենթարկվող կապերի ու հարաբերությունների հաստատումն է, առանց իրական հիմքերի։ Միտքը համարվում է զառանցանքային, եթե չի համապատասխանում իրականությանը, աղավաղված է, լիովին «տիրելով» հիվանդին, չի ենթարկվում ճշտման, ուղղման և շտկման՝ չնայած իրականության հետ ակնհայտ հակասությանը։

Զառանցանքն ունի որոշ բնութագրեր և հատկություններ, որոնց առկայությունը զառանցանքի ախտորոշման համար պարտադիր է։ Հակառակ դեպքում զառանցանքի մասին խոսելու իրավունք չունենք։ Դրանք են՝

• անսասան համոզվածություն,
• շտկման անհնարինություն,
• կեղծ տրամաբանություն (պարալոգիա),
• հաստատված կարծիքի անփոփոխություն,
• բացարձակ անդրդվելիություն՝ ի պատասխան տրամաբանական փաստարկներին,
• ուղղվածություն՝ դեպի սեփական «ես»-ը,
• ձևավորվում են հիվանդագին ֆոնի վրա։

Միայն այս չափանիշների առկայության դեպքում, մենք կարող ենք տարբերակել զառանցանքը սխալ դատողություններից, կեղծ համոզմունքներից, կրոնական և այլ բնույթի դոգմաներից։

Զառանցանքը դասակարգվում է հետևյալ կերպ՝

1. Ըստ կառուցվածքի և ծագման մեխանիզմների՝

ա. համակարգված (առաջնային, մեկնաբանողական),

բ. չհամակարգված (երկրորդային, զգայական)։

• Հոլոտիմ զառանցանք
• Կատատիմ կամ սենսիտիվ զառանցանք
• Կատեստետիկ զառանցանք
• Ինդուկցված զառանցանքը
• Ծանր լսողի զառանցանք

2. Ըստ բովանդակության՝

ա. ինքնագնահատականի նվաստացմամբ,

• Հիպոխոնդրիկ զառանցանք
• Ինքնամեղադրման (մեղքի, ինքնադատապարտման) զառանցանք
• Ինքնանվաստացման զառանցանք
• դիսմորֆոմանիկ զառանցանք
• նիհիլիստական զառանցանք

բ. ինքնագնահատականի մեծարմամբ,

• այլասիրական (ալտրուիստական) զառանցանք
• բարձր ծագման զառանցանք
• գյուտարարության զառանցանք
• ռեֆորմացիայի (բարեփոխումների) զառանցանք
• սիրային (էրոտիկ) զառանցանք
• մեծամոլական զառանցանք`

1. մանիակալ
2. մեգալոմանիկ

գ. պերսեկուտոր,

• խանդի զառանցանք
• թունավորման զառանցանք
• վերաբերմունքի զառանցանք
• վնասվելու զառանցանք
• ազդեցության զառանցանք
• երկվորյակի զառանցանք
• համակվածության (դիվահատություն) զառանցանք
• մետամորֆոզի (կերպարափոխության) զառանցանք
• արխայիկ (հնամենի) զառանցանք
• հակասական (անտագոնիստական) զառանցանք

դ. խառը ձևեր։

• բեմականացման զառանցանք
• հովանավորության զառանցանք
• հատուկ նշանակության զառանցանք:

3. Ըստ զարգացման փուլերի՝

ա. զառանցանքային տրամադրություն,

բ. զառանցանքային ընկալում,

գ. զառանցանքային մեկնաբանում,

դ. զառանցանքային բյուրեղացում,

ե. զառանցանքային մեղմացում,

զ. մնացորդային զառանցանք։

Հոգեբուժություն
Ս.Հ. Սուքիասյան, Ս.Պ. Մարգարյան
Տեղեկատվություն. med-practic.com