ԵՊԲՀ. Հելմինթոզ. տարածվածությունն ու կանխարգելման միջոցառումները

Հելմինթոզ. տարածվածությունն ու կանխարգելման միջոցառումները

Գարնանամուտին, հողագործական աշխատանքների աշխուժացման և բնության հետ ավելի սերտ շփման հետ կապված, հարկ ենք համարում մեկ անգամ ևս հիշեցնել հողի միջոցով փոխանցվող վարակների և դրանց կանխարգելման անհրաժեշտության մասին: Այսօր հաճախ մեր հանրության շրջանում տեղ ունի սեփական նախաձեռնությամբ իրականացվող կանխարգելիչ դեհելմինթիզացիան, կամ «ճիճվաթափությունը» հատկապես երեխաների շրջանում, որը տարիներ առաջ ընդունված առողջապահական կանխարգելիչ միջոցառում էր, իրականացվում էր նախադպրոցական և դպրոցական հաստատություններում: Ինչքանով է այն նպատակահարմար, որոնք են դրա դրական և բացասական հետևանքները, այս հարցերի պատասխանը կփորձենք ներկայացնել ստորև:

Կանխարգելիչ զանգվածային դեհելմինթիզացիան կիրառվում է հիմնականում այն երկրներում, որտեղ հողային ճանապարհով փոխանցվող հելմինթոզները (STH – Soil-Transmitted Helminthiasis) լայն տարածում ունեն։ Այս մակաբույծները կարող են առաջացնել անեմիա, աճի դանդաղում, իմունային համակարգի թուլացում և այլ առողջական խնդիրներ, ունենալով տարբեր կլինիկական դրսևորումներ, ինչպես օրինակ` գիշերային թքահոսություն, ատամների կռճտոց, անհանգստություն, քոր հետանցքի շրջանում և այլն։ ԱՀԿ-ն (WHO) առաջարկում է զանգվածային դեհելմինթիզացիա այն տարածքներում, որտեղ երեխաների վարակվածության մակարդակը 20%-ից բարձր է։

Այսօր այդ երկրների թվին են պատկանում` Նիգերիան, Եթովպիան, Քենիան, Ուգանդան, Հնդկաստանը, Բանգլադեշը, Պակիստանը, Ինդոնեզիան, Ֆիլիպիները, Չինաստանի որոշ հատվածներ, Բրազիլիան, Պերուն, Բոլիվիան, Եմենը և այլն: Այս երկրներում դպրոցականների շրջանում զանգվածային դեղորայքային դեհելմինթիզացիա իրականացվում է հիմնականում ալբենդազոլով կամ մեբենդազոլով տեղական առողջապահական կառույցների ու միջազգային կազմակերպությունների աջակցությամբ (WHO, UNICEF, The World Bank)։ Բացի դրանից անհրաժեշտություն կա հիգիենայի և սանիտարական պայմանների բարելավման, մասնավորապես՝ մաքուր ջրի և սանիտարական հարմարությունների։

Հայաստանում հելմինթոզների տարածվածության վերաբերյալ վերջին պաշտոնական վիճակագրական տվյալները սահմանափակ են։ Առկա ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ որոշ հելմինթային վարակներ ավելի հաճախ են հանդիպում։ Մեր հանրապետությունում առավել տարածված հելմինթոզներից են՝

   

• Էնտերոբիոզը (սրատուտ), առավել տարածված մանկական հելմինթոզներից է, որը հարուցվում է Enterobius vermicularis հելմինթով։ Փոխանցվում է ֆեկալ-օրալ մեխանիզմով՝ աղտոտված ձեռքերի, խաղալիքների կամ մակերեսների միջոցով։ Այն տարածված է հիմնականում նախադպրոցական և դպրոցական տարիքի երեխաների շրջանում։
• Ասկարիդոզը, հարուցվում է Ascaris lumbricoides հելմինթով և կարող է առաջացնել տարբեր օրգան-համակարգերի ախտահարումներ։ Վարակումը տեղի է ունենում հելմինթների ձվերով բաղարկված հողի, ջրի կամ սննդամթերքի միջոցով։ Հանդիպում է ինչպես երեխաների, այնպես էլ մեծահասակների մոտ, հատկապես գյուղական համայնքներում։
• Էխինոկոկոզը, հելմինթոզ է, որը հարուցվում է Echinococcus granulosus հելմինթներով և կարող է առաջացնել կիստաներ տարբեր օրգաններում, հիմնականում լյարդում։ Վարակումը տեղի է ունենում բաղարկված սննդի կամ ջրի միջոցով, ինչպես նաև վարակված կենդանիների հետ անմիջական շփման դեպքում։ Թեև համեմատաբար հազվադեպ է, սակայն լուրջ առողջական խնդիրներ կարող է առաջացնել։
  
  

Հելմինթոզների տարածվածությունը կարող է տարբեր լինել ըստ տարածաշրջանների և բնակչության խմբերի, քաղաքաբնակների և գյուղաբնակների։ Հետևաբար, կարևոր է պարբերաբար իրականացնել համաճարակաբանական հետազոտություններ՝ հիվանդացության մակարդակը գնահատելու և համապատասխան կանխարգելիչ միջոցառումներ ձեռնարկելու համար։

Կանխարգելման միջոցառումները հիմնականում անցկացվում են 3 ուղղությամբ՝

Հիգիենայի խթանում: Ձեռքերի կանոնավոր լվացում, մրգերի և բանջարեղենի մանրակրկիտ լվացում, սննդի ճիշտ ջերմային մշակում։

Խմելու ջրի և սննդի անվտանգություն. ջուրը պետք է լինի մաքուր, նախընտրելի է եռացրած կամ ֆիլտրացված, միսը և ձուկը պետք է լիարժեք ջերմային մշակման ենթարկվեն։ Կենդանիների հետ շփման վերահսկում. տնային կենդանիներին պետք է պարբերաբար դեղորայքային դեհելմինտիզացիայի ենթարկել, երեխաներին սովորեցնել չշփվել անտուն կենդանիների հետ։

Կանխել երեխաների շփումն աղտոտված հողով (խաղահրապարակներում, այգիներում)։

   

• Հասարակության իրազեկում: Կրթական ծրագրերի իրականացում՝ հելմինթոզների վտանգների և կանխարգելման մեթոդների վերաբերյալ։

Ծնողների և ուսուցիչների իրազեկումը մակաբույծների վտանգների և կանխարգելման միջոցառումների մասին։ Երեխաներին սովորեցնել տարրական հիգիենայի կանոնները։

• Պարբերական հետազոտություններ: Ռիսկի խմբերի շրջանում պարբերաբար հետազոտությունների անցկացում՝ վաղ հայտնաբերման և բուժման նպատակով։
  
  

Այս միջոցառումները կարող են նպաստել հելմինթոզների տարածվածության նվազեցմանը և հանրային առողջության բարելավմանը Հայաստանում։

Այսպիսով, կանխարգելիչ դեհելմինթիզացիան երեխաների շրջանում իհարկե նվազեցնում է վարակվածության մակարդակը և նպաստում առողջության պահպանմանը, սակայն այն պետք է իրականացվի համալիր մոտեցմամբ՝ դեղերով կանխարգելման, հիգիենայի խթանման և հանրային իրազեկման միջոցով և խիստ անհատական, միայն բժշկի խորհրդով և հսկողությամբ։

Հայաստանում զանգվածային կանխարգելիչ դեհելմինթիզացիայի անհրաժեշտությունը վիճելի է, քանի որ հողային ճանապարհով փոխանցվող հելմինթոզները (որոնք դեհելմինթիզացիայի հիմնական թիրախն են) այստեղ լայն տարածում չունեն՝ համեմատած Աֆրիկայի կամ Հարավարևելյան Ասիայի երկրների հետ։

Եթե լայնածավալ ուսումնասիրությունները փաստում են, որ վարակվածության մակարդակը բարձր չէ, զանգվածային դեղորայքային կանխարգելումը կարող է անիմաստ կամ նույնիսկ վնասակար լինել (դեղորայքային կայունության զարգացում, դեղերի կողմնակի ազդեցություններ)։

Թիրախային, անհատական մոտեցումը նպատակահարմար տարբերակ է դեղորայքային բուժական և կանխարգելիչ միջոցառումների համար:

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ