Լյարդը՝ օրգանիզմի «անցակետ»․ խորհուրդներ «Սլավմեդ»-ի բժիշկներից

Լյարդն օրգանիզմի ամենամեծ գեղձն է և իրականացնում է բազմաթիվ կարևոր գործառույթներ՝ տարրալուծում է ճարպերը, կարգավորում արյան շաքարի մակարդակը, մասնակցում էնզիմների արտադրությանը, վիտամինների, հանքանյութերի և գլիկոգենի պահպանմանը։ Լյարդը համարվում է «անցակետ», որը ֆիլտրում է օրգանիզմ ներթափանցող բոլոր նյութերը՝ սնունդը, դեղորայքը, ալկոհոլային խմիչքները և այլն։ Lյարդն օգնում է հասկանալ, թե ինչն է օգտակար, և ինչը՝ ոչ, այսպիսով ապահովում է օրգանիզմի առողջ գործունեությունը։

«Լյարդն օրգանիզմի ամենակարևոր օրգաններից մեկն է և գրեթե համահավասար է սրտին։ Այն բաղկացած է երկու մեծ բլթերից և ունի սեփական երակային, զարկերակային և մեծ դրունքային համակարգ։ Լյարդը համբերատար աշխատում է՝ պաշտպանելով օրգանիզմը տարբեր հիվանդություններից, աղեստամոքսային տրակտի հետ կապված թունավորումներից, դեղորայքային ազդեցություններից, առաջնային և երկրորդային ինֆեկցիաներից առաջացած ինտոքսիկացիաներից։ Այն համարվում է դեզինտոքսիկացիոն օրգան՝ օգնելով օրգանիզմին կանխել ինքնաթունավորումը»,- մեզ հետ զրույցում պատմում է «Սլավմեդ բժշկական կենտրոն»-ի արտահիվանդանոցային ծառայության ղեկավար, թերապևտ Կարինե Հովհաննիսյանը և զգուշացնում՝ բարդություններից խուսափելու համար կարևոր է լյարդի համբերությունը չչարաշահելը։ 

Լյարդի հիվանդությունների առաջացման պատճառները

Լյարդը կարող է ախտահարվել տարբեր պատճառներով՝ որոշ տոքսիկ դեղորայքների ազդեցությամբ, թմրանյութերի օգտագործմամբ, տարբեր տեսակի թունավորումների (ներառյալ ալկոհոլային), շիճուկային ճանապարհով փոխանցվող վարակների, ինչպիսիք են հեպատիտ B-ն ու C-ն (որոնք կարող են տարածվել մատնահարդարման սրահներում, ստոմատոլոգիական կլինիկաներում կամ տարբեր միջամտությունների ժամանակ)։ Այս բոլոր գործոնները կարող են բարդանալ, իսկ երկարատև լյարդային անբավարարությունն, ի վերջո, հանգեցնում է լյարդի խորը ախտահարման և ցիռոզի զարգացման։

«Լյարդը կազմված է մանր գեղձերից, որոնք իրարից բաժանվում են շարակցական հյուսվածքի մանր թելիկներով։ Լյարդի ախտահարման ժամանակ շարակցական հյուսվածքը ներաճում է մանր գեղձիկների մեջ, որը հանգեցնում է լյարդի հիմնական դեզինտոքսիկացիոն ֆունկցիայի խաթարման, հետագայում ցիռոզի,- մանրամասնում է «Սլավմեդ բժշկական կենտրոն»-ի արտահիվանդանոցային ծառայության ղեկավար, թերապևտ Կարինե Հովհաննիսյանը և հավելում,-Սրտային անբավարարության ժամանակ լյարդի ախտահարումը կարող է ունենալ հետզարգացում այն դեպքում, երբ սիրտը բուժվի։ Վերը նշված մյուս դեպքերում լյարդի ախտահարումները կարող են լինել անվերադարձ՝ հանգեցնելով լյարդի ցիռոզի  և ֆունկցիայի անկման։ Լյարդի ցիռոզը լյարդի տարբեր քրոնիկ հիվանդությունների վերջնական փուլն է»։ 

Ախտահարման դեպքում սկզբում լյարդը մեծանում է, որի պատճառով կարող է առաջանալ կերակրափողի վարիկոզ լայնացում։ Բարդություններից մյուսն էլ կերակրոփողի արյունահոսություն է։ Եթե լյարդի ախտահարումները կայուն և երկարատև բնույթ են կրում, ոչ միշտ է հնարավոր լինում դադարեցնել արյունահոսությունը։ Այս դեպքում կարևոր է հետևել ճիշտ սննդակարգին, պարբերաբար հետազոտվել և գտնվել բուժող բժշկի հսկողության ներքո հետագա սրացումներից խուսափելու համար։

«Հետագայում վերոնշյալ կայուն բացասական ազդեցությունից առաջանում է լյարդի ախտաբանական փոփոխություն՝ լյարդի ցիռոզ, որն աստիճանաբար հանգեցնում է այս օրգանի փոքրացման, ատրոֆիկ փոփոխությունների և լյարդի ֆունկցիայի նվազման, իսկ վերջնական փուլում՝ լյարդի աշխատանքի բացարձակ բացակայության։ Սա ուղեկցվում է խորը ինտոքսիկացիայով։ Վերոնշյալ երևույթները կարող են հանգեցնել լյարդային կոմայի և նույնիսկ «մահվան»,-ներկայացնում է Կարինե Հովհաննիսյանը։ 

Կարինե Հովհաննիսյան- «Սլավմեդ բժշկական կենտրոն»-ի արտահիվանդանոցային ծառայության ղեկավար, թերապևտ

Լյարդային հիվանդությունների ախտորոշում

Ներկայումս լյարդի հիվանդությունների ախտորոշման համար կիրառվում են ինչպես լաբորատոր, այնպես էլ գործիքային հետազոտություններ, որոնք օգնում են վաղ հայտնաբերել և ժամանակին իրականացնել ճիշտ բուժում։ Գործիքային հետազոտություններից հաճախ կատարվում է լյարդի ուլտրաձայնային հետազոտություն և էլաստոգրաֆիա (լյարդի շերտավոր նկարահանում)։ 

Լաբորատոր թեսթեր

Լյարդի ախտահարումները հայտնաբերելու նպատակով իրականացվում են նաև լաբորատոր հետազոտություններ։

«Սլավմեդ բժշկական կենտրոն»-ի լաբորատոր ծառայության ղեկավար Անաիդա Մադոյանի խոսքով՝ լյարդի ֆունկցիոնալ թեստերը կամ լյարդի պրոֆիլը երակային արյան համապարփակ կենսաքիմիական հետազոտություն է, որն օգնում է հայտնաբերել լյարդի հիվանդությունները, զարգացման դինամիկան, բուժման արդյունավետությունը։

Ստանդարտ «լյարդի պրոֆիլը» ներառում է հետևյալ ցուցանիշները․

-    Ֆերմենտներ՝

• ալանին  ամինոտրանսֆերազ (ALT) 

• ասպարտատ ամինոտրանսֆերազ (AST),
• 
հիմնային ֆոսֆրատազ (ALP),
• գամմա գլուտամիլ տրանսֆերազ (GGT)։

Սրանք ակտիվ սպիտակուցներ են, որոնք ակտիվ մասնակցություն ունեն նյութափոխանակության մեջ։ Լյարդի բջիջների վնասումը կարող է փոխել այդ ֆերմենտների մակարդակը արյան մեջ։ Ախտորոշիչ արժեք ունեն սուր-խրոնիկ հեպատիտների, լյարդի ցիռոզի, ճարպային հեպատոզի, տոքսիկ կամ դեղորայքային ախտահարման, ինֆեկցիաների ժամանակ։

• BiL (բիլիռուբին ընդհանուր և ուղղակի) - գնահատում է լեղուղիների վիճակը,
• ընդհանուր սպիտակուց և ալբումին. գնահատում է լյարդի սինթետիկ ֆունկցիան և սրանց մակարդակի նվազումը վկայում է լյարդի անբավարարության մասին,
• կուագուլոգրաֆիա – սրա արդյունքների փոփոխությունը կվկայի լյարդի անբավարարության մասին,
• վիրուսային հեպատիտների թեստեր- հեպատիտ ”B”,  ”C” , ”A ”,
• AFP. ուռուցքային մարկեր։

Այս բոլոր ցուցանիշների մեկնաբանությունը պահանջում է համալիր մոտեցում. մեկ առանձին փոփոխված արդյունքը հազվադեպ է տալիս լյարդի ամբողջական վիճակի պատկեր։ Կանոնավոր հետազոտությունները, կլինիկական տվյալների և գործիքային լրացուցիչ հետազոտությունների համադրությամբ, հանդիսանում են կարևոր քայլ լյարդի հիվանդությունների կանխարգելման, վաղ հայտնաբերման և արդյունավետ բուժման համար»,- մանրամասնում է «Սլավմեդ բժշկական կենտրոն»-ի լաբորատոր ծառայության ղեկավարը։

Անաիդա Մադոյան-«Սլավմեդ բժշկական կենտրոն»-ի լաբորատոր ծառայության ղեկավար  

Ինչպե՞ս նախապատրաստվել լյարդի ֆունկցիոնալ թեստերի հետազոտությանը․

«Լյարդի ֆունկցիայի հետազոտության առավել հուսալի արդյունքներ ստանալու համար նախևառաջ հետազոտությանը պետք է ներկայանալ քաղցած։ Լյարդը մասնակցում է մարսողության գործընթացներին, և սնունդն ինքնին ազդում է նրա գործառույթների վրա։ Հետևաբար առնվազն 8 ժամ պետք է քաղցած լինել, ինչպես նաև ոգելից խմիչքներ չօգտագործել։ Մաքուր ջուր խմելը ոչ միայն կարելի է, այլև խրախուսվում է։ Թեստավորումից 1-3 օր առաջ պետք է խուսափել դժվարամարս, կծու, ճարպոտ սնունդից, ֆիզիկական ծանրաբեռնվածությունից և հոգե-հուզական գերլարվածությունից։ Եթե ընդունում եք դեղորայք, հնարավորության դեպքում դադարեցրեք կամ զգուշացրեք ձեր բժշկին»,- խորհուրդ է տալիս «Սլավմեդ բժշկական կենտրոն»-ի լաբորատոր ծառայության ղեկավար Անաիդա Մադոյանը։

Լյարդի թեստերը, ինչպես ցանկացած հետազոտություն, իրականացվում են տարբեր լաբորատորիաներում՝ տարբեր սարքերով, մեթոդներով և հնարավոր է նաև տարբեր չափման միավորներով։ Եվ շատ կարևոր է կրկնակի հետազոտության ժամանակ, երբ անհրաժեշտ է գնահատել բուժման արդյունավետությունը՝ հետազոտությունն իրականացնել նույն լաբորատորիայում։

Անաիդա Մադոյանը նաև հավելում է՝ եթե կան այնպիսի գանգատներ, ինչպիսիք են սրտխառնոցը, աջ կողատակի ցավերը, մաշկի կամ սկլերաների դեղնությունը, մեզի մուգ գույնը, լուծը՝ ապա անհրաժեշտ է անմիջապես դիմել բժշկի։

Առհասարակ, լյարդի հիվանդությունների կանխարգելման կամ վաղ հայտնաբերման համար խորհուրդ է տրվում լյարդի ֆունկցիոնալ թեստերն իրականացնել տարեկան մեկ անգամ։ Դա հնարավորություն կտա հայտնաբերել լյարդի ֆունկցիայի հնարավոր շեղումները նույնիսկ այն դեպքում, երբ ակնհայտ ախտանշաններ չկան։ Այնուամենայնիվ, թեստերի իրականացման հաճախականությունը կարող է տարբեր լինել՝ կախված տարիքից, քրոնիկ հիվանդությունների առկայությունից, օրինակ՝ շաքարախտ, հեպատիտ, բարձր ճնշում, ինչպես նաև կենցաղում կամ աշխատանքում վնասակար գործոնների առկայությունից։

Վերջնական որոշումն այս հարցում կայացնում է բուժող բժիշկը։

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ