Մոտիվացիաների մակարդակում առաջացող ախտահարումներն արտահայտվում են հակումների և մոտիվների

• ճնշմամբ (արգելակմամբ),
• ուժեղացմամբ
• աղավաղմամբ։

Հակումների և մոտիվների ճնշվածություն`

• Անոռեքսիա՝ ուտելու բնազդի էական ճնշում, այլ կերպ ասած՝ ախորժակի բացակայություն։ Հարկ է տարբերակել սննդի հրաժարումից, ինչը կարող է դիտվել ցնորքների, զառանցանքների և կատատոնիայի ժամանակ։ Նյարդային անոռեքսիայի հիմնական ախտանշանն է, կարող է դիտվել նևրոտիկ, դեպրեսիվ համախտանիշների կառուցվածքում, ինչպես նաև՝ դեմենցիայի, աբստինենցիայի ժամանակ։
• Լիբիդոյի իջեցում՝ սեռական բնազդի ճնշվածություն։ Դիտվում է նևրոտիկ, դեպրեսիվ համախտանիշների կառուցվածքում, զանազան էկզոգենիաների հետևանքով (ալկոհոլիզմ, թմրամոլություն, գլխուղեղի օրգանական ախտահարում և այլն)։ Տղամարդկանց մոտ այն կոչվում է իմպոտենցիա, կանանց մոտ՝ ֆրիգիդություն։
• Պասսիվ պաշտպանական հակազդում՝ ինքնապաշտպանման բնազդի ճնշվածություն, որը կարող է արտահայտվել քարացմամբ (անշարժությամբ)՝ ի պատասխան արտաքին վտանգի։ Այս հակազդումներից է ինքնասպանությունն ու ինքնավնասումը։ Դիտվում են փսիխոգեն, դեպրեսիվ և կատատոնիկ ստուպորի ժամանակ։
• Հիպոբուլիա՝ գործունեություն իրականացնելու մղումների քանակի և ուժի ճնշվածություն։ Այս խանգարման արտահայտված ձևը կոչվում է աբուլիա։ Որպես անցողիկ և ժամանակավոր խախտում դիտվում է զանազան նևրոտիկ և դեպրեսիվ խանգարումների կառուցվածքում, իսկ որպես կայուն խախտում կազմում է թուլամտության և անձի արատի հիմնական բաղադրամասը։
  
  

Հակումների և մոտիվների ուժեղացում

• Բուլիմիա՝ ուտելու բնազդի արտահայտված ուժեղացում։ Արտահայտվում է անկառավարելի և անհագ ախորժակով (շատակերություն)։ Բուլիմիան բնորոշ է հիպոթալամիկ համախտանիշին, ինչպես նաև՝ թուլամտության և մտային խանգարումների բոլոր ձևերին, հաշիշիզմին։
• Հիպերսեքսուալություն՝ սեռական հակման (բնազդի) կտրուկ ուժեղացում, որը դառնում է գերակշռող և պայմանավորում հիվանդի ողջ գիտակցությունն ու վարքը։ Տղամարդկանց մոտ այն կոչվում է սատիրիազիս, կանանց՝ նիմֆոմանիա։ Այն բնորոշ է մանիակալ, հեբեֆրենիկ, կատատոնիկ համախտանիշներին, դիտվում է անձի խանգարումների և թուլամտության ժամանակ, ինչպես նաև՝ որոշ հիպոթալամիկ համախտանիշների կառուցվածքում։
• Հիպերբուլիա՝ գործունեություն իրականացնելու մղումների ախտաբանական ուժեղացում, սակայն երբևէ այդ ուժեղացումն արդյունավետ հետևանքներ չի ունենում, որովհետև ընդգծված մղումներից բացի տեղի է ունենում հետևյալ երևույթներից մեկը՝

1. ուշադրության անկայունություն և շեղում (դիտվում է մանիակալ համախտանիշի ժամանակ),
2. միաժամանակ տարբեր մոտիվների ձևավորում (բնորոշ է անձի հիստերիկ և աֆեկտիվ խանգարումներին),
3. մոտիվացիաների եսասիրական և հեդոնիստական ուղղվածություն (բնորոշ է անձի էպիլեպտոիդ բնույթի փոփոխություններին, ուղեղի օրգանական ախտահարումներին),
4. մոտիվացիաների տրամաբանական վերլուծության ունակության կորուստ (բնորոշ է ծերունական և նախածերունական թուլամտություններին)։

• Ակտիվ-պաշտպանողական հակազդում՝ ինքնապաշտպանական բնազդի ուժեղացում, որն արտահայտվում է ագրեսիայի և ինքնաագրեսիայի ձևերով։ Այս խանգարումներին մենք կծանոթանանք հետագայում։ 

Հակումների և մոտիվների աղավաղում

Աղավաղումները բավականին բազմազան են և ընդգրկում են մարդու հիմնական բնազդների ոլորտը։ Կլինիկայի և իմացության տեսանկյունից կարևոր են հետևյալ ձևերը՝

• դրոմոմանիա կամ վագոբոնդաժ, պորիոմանիա՝ տեղից տեղ գնալու մշտական և անհաղթահարելի մղում՝ աննպատակ թափառում, թափառաշրջիկություն,
• պիրոմանիա՝ հրդեհելու կամ կրակին նայելու անհաղթահարելի մղում, որը սեփական ցանկություններին ու հաճույքները բավարարելուց զատ որևէ նպատակ չունի,
• կլեպտոմանիա՝ գողություն կատարելու հիվանդագին և անհաղթահարելի ձգտում, ընդ որում, այն որևէ շահադիտական նպատակ չի հետապնդում, բավարարում է միայն հիվանդի գողություն կատարելու մղումը, այլ կերպ ասած, կատարվում է «գողություն հանուն գողության»,
• օնիոմանիա՝ գնումներ կատարելու անհաղթահարելի ձգտում, որը չունի ոչ նյութական, ոչ իրավիճակային անհրաժեշտություն, բավարարվում է ոչ թե որևէ իր ունենալու կարիքը, այլ գնում կատարելու ձգտում՝ «առևտուր հանուն առևտրի»,
• դիպսոմանիա՝ ոգելից խմիչքներ օգտագործելու անհաղթահարելի մղում, որը, հիմնականում, նկատվում է փսիխոպաթիզացված անհատների և գինեմոլների շրջանում և զուգորդվում տագնապային և դեպրեսիվ աֆեկտով,
• կոպրոֆագիա՝ ախորժակի ախտաբանական աղավաղում, որն արտահայտվում է ուտելու համար ոչ պիտանի նյութերի ուտելով (բառի լայն իմաստով), կամ էլ հենց կղանք ուտելով,
• հոմիցիդոմանիա՝ սպանություն կատարելու անհաղթահարելի մղում, որը չունի ոչ հոգեբանական և ոչ էլ իրավիճակային պատճառներ,
• սուիցիդոմանիա՝ ինքնասպանություն կատարելու անհաղթահարելի մղում, որը ևս չունի որևէ պատճառ,
• պերվերզիա՝ սեռական հակման բավարարման աղավաղված ձև, նորմալ սեռական կյանքի բացակայության պայմաններում, որի խանգարման հիմնական տարբերակներն են`

1. ֆետիշիզմ՝ սեռական բավարարում հակառակ սեռի ինտիմ բնույթի զգեստների և իրերի միջոցով,
2. էքսհիբիցիոնիզմ՝ սեռական օրգանների մերկացում հակառակ սեռի ներկայությամբ՝ սեռական բավարարում ստանալու նպատակով, հաճախ ուղեկցվելով ձեռնաշարժությամբ (օնանիզմով),
3. տրանսվեստիզմ՝ հակառակ սեռի զգեստները կրելու, նրան բնորոշ իրերն օգտագործելու մղում, որի ժամանակ տվյալ անձը լիովին բավարարում է իր սեռական հակումը,
4. հոմոսեքսուալիզմ՝ նույն սեռի հանդեպ սեռական հակման դրսևորում, որը լիովին բավարարում է այդ անձի սեռական հակումները, այն կանանց մոտ կոչվում է լեսբիականություն, իսկ տղամարդկանց մոտ՝ արվամոլություն,
5. վուայերիզմ՝ սեռական գործողությամբ զբաղվող կամ մերկացած մարդկանց գաղտնի դիտելու պարբերական կամ մշտական հակում, որը հարուցում է սեռական գրգռվածության,
6. պեդոֆիլիա՝ դեռահասության կամ վաղ հասունության շրջանի երեխաների նկատմամբ սեռական նախընտրություն,
7. սադո-մազոխիզմ՝ սեռական նախընտրության աղավաղում, երբ բավարարվածության զգացում է առաջանում ցավ և նվաստացում պատճառելու միջոցով, ընդ որում, եթե անձը գերադասում է ենթարկվել նման ներգործության, կոչվում է մազոխիզմ, եթե գերադասում է ինքը լինել դրա աղբյուրը՝ սադիզմ (հաճախ այս երկու ձևերը համատեղվում են),
8. գերոնտոֆիլիա՝ սեռական նախընտրություն տարեցների և ծերերի հանդեպ,
9. զոոֆիլիա՝ սեռական նախընտրություն կենդանիների հանդեպ,
10. նեկրոֆիլիա՝ սեռական նախընտրություն դիակների հանդեպ,
11. պիգմալիոնիզմ՝ սեռական հակում արձանների, լուսանկարների, նկարների հանդեպ,
12. ֆրոտերիզմ՝ սեռական գրգիռներ ստանալու նպատակով հասարակական վայրերում կամ տրանսպորտում մարդկանց դիպչելու կամ հպվելու հակում։

Հոգեբուժություն
Ս.Հ. Սուքիասյան, Ս.Պ. Մարգարյան
Տեղեկատվություն: med-practic.com