Շագանակագեղձի քաղցկեղի ախտորոշումն ու բուժումը. oncology.am

Քաղցկեղային հիվանդությունների կառուցվածքում, որոնք մեծամասամբ սեռային տարբերություններ չեն ճանաչում, գոյություն ունեն մի շարք հիվանդություններ, որոնք բնորոշ են միայն արական կամ իգական սեռին: Հասկանալի է, որ այդպիսի ուռուցքների մեծ մասն առաջանում են սեռական համակարգի օրգաններում՝, համապատասխանաբար` արական կամ իգական: Կնոջ օրգանիզմում խնդրահարույց շրջան են համարվում ձվարաններն ու արգանդը: Տղամարդկանց մոտ ռիսկի գոտին շագանակագեղձն է:

Ըստ հիվանդության տարածվածության շագանակագեղձի քաղցկեղը երրորդ հորիզոնականում է՝ զիջելով աղիքի և թոքի քաղցկեղին: Ընդ որում, քաղցկեղի այս ձևը զարգանում է ո՛չ միայն տարեցների մոտ. շագանակագեղձի քաղցկեղով հիվանդների շրջանում մեծ թիվ են կազմում միջին տարիքի և նույնիսկ երիտասարդ տղամարդիկ:

Շագանակագեղձի քաղցկեղի պատճառները 

Ներկայում ընդունված է շագանակագեղձի քաղցկեղ առաջացնող երկու հիմնական պատճառ առանձնացնել: Առաջին պատճառը ժառանգական նախատրամադրվածությունն է՝ կապված գենի մուտացիայի հետ, որը մեծացնում է հիվանդության ռիսկը: Երկրորդ պատճառը հորմոնային ֆոնի առանձնահատկություններն են՝ կապված տեստոստերոն հորմոնի մակարդակի հետ: Հայտնի է, որ հորմոնի բարձր մակարդակը զգալիորեն մեծացնում է հիվանդության առաջացման ռիսկը: Ընդ որում, որքան տարիքով է տղամարդը և որքան ակտիվ է նրա օրգանիզմը տեստոստերոն արտադրում, այնքան բարձր է ուռուցքային հիվանդության առաջացման ռիսկը: Շագանակագեղձի քաղցկեղի առաջացման ուղղակի պատճառներից բացի գոյություն ունեն մի շարք ռիսկի գործոններ, որոնք մեծացնում են հիվանդության զարգացման հավանականությունը: Այդ գործոնների թվին են պատկանում շագանակագեղձի բորբոքումը և կանգային երևույթները գեղձի հյուսվածքում, վնասակար սովորությունները, շեքի վնասվածքները, արդյունաբերական վնասները, սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդությունները, ոչ ճիշտ սննդակարգը, ճարպակալումը և այլն:

Շագանակագեղձի քաղցկեղի ախտանիշները

Քանի որ հիվանդության վաղ շրջանում բոլոր փոփոխությունները տեղի են ունենում շագանակագեղձի հաստության մեջ, այդ փուլում հաճախ հիվանդությունն ընթանում է բացարձակապես անախտանիշ: Երբեմն հնարավոր է, այսպես կոչված, պարանեոպլաստիկ երևույթների առաջացում՝ հոդերում ցավի ձևով, մաշկային ցանի տեսքով և այլն, որոնք պայամանվորված են ուռուցքային գործընթացի զարգացման նկատմամբ իմունային համակարգի ռեակցիայով: Սակայն շատ հազվադեպ են բժիշկները այդ ախտանիշները կապում  քաղցկեղի հետ, և այդ ուղղությամբ սկսվում են ակտիվ որոնումները:

Քաղցկեղային գործընթացով պայմանավորված շագանակագեղձի ծավալի մեծացումը բերում է միզապարկի վզիկի և միզուկի սկզբնական հատվածի ճնշման և ախտանիշների առաջացման: Հաճախ նկատվում են.

• միզարձակման դժվարացում,
• ընդհատվող կամ թույլ մեզի շիթ,
• ցավեր սերմնաժայթքման և միզարձակման ժամանակ,
• զուգարան գնալու հաճախակի կանչեր,
• միզարձակումից հետո լիքը միզապարկի զգացողության պահպանում,
• անմիզապահություն:

Ուռուցքի հետագա աճը բերում է շագանակագեղձի հյուսվածքների քայքայման և միզապարկի պատի մեջ ուռուցքի տարածման, ինչն արտահայտվում է մեզի և սերմնահեղուկի մեջ արյան խառնուրդի ի հայտ գալով:  Հաճախ հենց այս փուլում շեքի շրջանում և որովայնի ստորին հատվածում առաջանում են ցավեր և  էրեկցիայի հետ կապված խնդիրներ:

Շագանակագեղձի քաղցկեղը բավականին վտանգավոր ուռուցք է, քանի որ հաճախ հիվանդության զարգացումը մինչև ուշ շրջան տեղի է ունենում գրեթե առանց որևէ կլինիկական ախտանշի: Շագանակագեղձի լավ արյունամատակարարումը նպաստում է ուռուցքի վաղ մետաստազավորմանը, այսինքն, շագանակագեղձի առաջնային օջախի տարածմանը նրա սահմաններից դուրս` հեռավոր օրգաններում (ոսկրեր, լյարդ, թոքեր և այլն) նոր ուռուցքների առաջացմամբ:  Արդյունքում, շագանակագեղձում նույնիսկ շատ փոքր ուռուցքի դեպքում կարող է ախտորոշվել քաղցկեղի բարձիթողի ձև: Մյուս կողմից, շագանակագեղձի քաղցկեղը հիմնականում առանձնանում է շատ դանդաղ աճով, այդ պատճառով ուրոլոգի մոտ կանոնավոր զննումներն ուռուցքի ժամանակին հայտնաբերման և արդյունավետ բուժման լավ շանսեր է ստեղծում:

Ուռուցքի մետաստազավորումը և հեռավոր օրգաններում երկրորդային օջախների առաջացումն արտահայտվում է ընդհանուր վիճակի վատթարացմամբ, մարմնի քաշի հարաճուն նվազմամբ, ախորժակի անկումով, արտահայտված հոգնածությամբ և աշխատունակության նվազմամբ:

Ոսկրերում մետաստազները հանգեցնում են ոսկրային ցավերի առաջացման (առավել հաճախ կոնքի ոսկրերում կամ ողնաշարի գոտկային հատվածում): Կոնքի  ավշային հանգույցներում մետաստազները հաճախ խախտում են ավշի արտահոսքը և ստորին վերջույթներում կանգ է առաջացնում: Ողնուղեղի ճնշումը ուռուցքային զանգվածով կարող է բերել շարժողական խանգարումների և մկանային ուժի թուլացման՝ ընդհուպ մինչև վերջույթների լուծանք:

Շագանակագեղձի քաղցկեղի ախտորոշում

Շագանակագեղձի քաղցկեղի ախտանիշներով հիվանդի (կամ այդպիսի քաղցկեղի առաջացման ռիսկի խմբից հիվանդի) հետազոտման նպատակը ուռուցքի հայտնաբերումն է, նրա տեղային տարածման աստիճանի որոշումը և հեռակա մետաստազների հայտնաբերումը: Հետազոտությունը պետք է իրականացնի որակավորված բժիշկը՝ ուրոլոգը կամ (հազվադեպ) վիրաբույժը: Շագանակագեղձի քաղցկեղի հայտնաբերման նպատակով իրականացվող հետազոտությունը սկսվում է զրույցից, որը բժշկին հնարավորություն է տալիս ընդհանուր տեղեկատվություն հավաքել կյանքի և հիվանդության զարգացման պատմության, ընտանեկան անամնեզի մասին, հայտնաբերել ռիսկի գործոնները, գնահատել գանգատների բնույթը և, ընդհանուր առմամբ, պատկերացում կազմել հիվանդի և հիվանդությունների հնարավոր ցանկի մասին: Հիվանդի հետ զրույցից հետո բժիշկը իրականացնում է մանրամասն զննում: Ուրոլոգը չի սահմանափակվում միայն խնդրահարույց շրջանի զննմամբ, իրավամբ լավ մասնագետը տղամարդուն ամբողջությամբ է զննում՝, և այդպիսի մոտեցումը հաճախ հնարավորություն է տալիս ախտորոշման համար շատ կարևոր տեղեկատվություն ստանալ: Ընդհանուր զննումից հետո հատուկ զննում է իրականացվում նաև շագանակագեղձի շոշափում ուղիղ աղու պատի միջով: Այս  եղանակը բավականին պարզ է և շատ տեղեկատվական, քանի որ ուղիղ աղին իր առաջային պատով հարակից է շագանակագեղձի հետին պատին: Գեղձի ուղիղաղիքային մատնային հետազոտությունն ունի շատ բարձր ախտորոշիչ արժեք, քանի որ հնարավորություն է տալիս գնահատել շագանակագեղձի դիրքը, ձևը, կոնսիստենցիան, հանգույցների առկայությունը և այլ բնութագրեր, ինչպես նաև որոշել շագանակագեղձի և մոտիկ տեղակայված օրգանների միջև փոխհարաբերությունները (օրինակ, դեպի ուղիղ աղի ուռուցքի տարածման նշանների առկայությունը): Եթե զննման արդյունքները կասկածելի են շագանակագեղձի ուռուցքի առումով, բժիշկը նշանակում է պրոստատ-սպեցիֆիկ անտիգենի (ՊՍԱ) որոշում արյան մեջ և շագանակագեղձի ԳՁՀ:

ՊՍԱ-ն սպիտակուց է, որը սինթեզվում է շագանակագեղձի բջիջների կողմից. նորմայում այդ սպիտակուցի մակարդակն արյան մեջ շատ բարձր չէ, սակայն շագանակագեղձի քաղցկեղի ժամանակ այս ցուցանիշը բազմակի անգամ աճում է, այդ պատճառով ՊՍԱ-ն կոչվում է նաև շագանակագեղձի քաղցկեղի օնկոմարկեր: ՊՍԱ մակարդակի գնահատումը շատ կարևոր ախտորոշիչ մեթոդ է, քանի որ այն հնարավորություն է տալիս ո՛չ միայն ախտորոշել ուռուցքը, այլ նաև հետագայում գնահատել շագանակագեղձի քաղցկեղի բուժման որակը և հայտնաբերել հիվանդության կրկնությունները: Այդ քննության համար քաղցած վիճակում (սնունդ ընդունելուց ոչ շուտ քան 8 ժամ հետո) վերցվում է ոչ մեծ քանակությամբ երակային արյուն: Անալիզից մեկ օր առաջ խորհուրդ է տրվում զերծ  մնալ կծու, յուղոտ և տապակած սննդից, ալկոհոլից և ծխախոտից: Ճիշտ արդյունքներ ստանալու համար  ցուցված չեն նաև ֆիզիկական ծանրաբեռնվածությունները (հատկապես արտահայտված ծանրաբեռնվածությունները և հեծանվով զբոսանքները ) և սեքսը: Բացի այդ, անհրաժեշտ է 6-7 օր միջակայք պահպանել ՊՍԱ անալիզի և շագանակագեղձի վրա ցանկացած բուժական կամ ախտորոշիչ միջամտության միջև (գեղձի մատնային հետազոտումը, մերսումը,ԳՁՀ-ն և բիոպսիան ներառյալ ):

Ընդհանուր ՊՍԱ-ի նորմալ արժեք է համարվում 2 նգ/մլ-ից ցածր մակարդակը: Նորմայի վերին սահմանը կարող է փոփոխվել`  տղամարդու տարիքով պայմանավորված: ՊՍԱ-ի մակարդակի բարձրացումը մեծացնում է հետագայում շագանակագեղձի բիոպսիայի ժամանակ ուռուցքի հայտնաբերման հավանականությունը: Այսպես, ՊՍԱ-ի 2 նգ/մլ-ից ցածր մակարդակի դեպքում այդ ռիսկը կազմում է 7,1%, մակարդակի բարձրացումը մինչև 8 նգ/մլ ռիսկը մեծացնում է մինչև 30%, իսկ 10նգ/մլ-ից բարձր ՊՍԱ-ի դեպքում բիոպսիայի ժամանակ քաղցկեղային ուռուցք հայտնաբերելու հավանականությունը գերազանցում է 56%-ը:

Ընդհանուր ՊՍԱ-ի բարձր մակարդակի դեպքում ցուցանիշի ավելի խորը գնահատման նպատակով իրականացվում է սպիտակուցի ազատ ֆրակցիայի (սպիտակուցների հետ չկապված) որոշում և հաշվարկվում է ՛՛ազատ/ընդհանուր ՊՍԱ՛՛ ինդեքսը: Ինչպես նաև

Շագանակագեղձի ԳՁՀ-ի առանձնահատկությունը պատկերի ստացման եղանակն է . այդ նպատակով տվիչը տեղադրվում է ուղիղ աղու մեջ, որը հնարավորություն է տալիս օրգանը հետազոտել նրա հետ անմիջական շփման ժամանակ: Այդ պատճառով գերձայնային հետազոտության այս տեսակը կոչվում է նաև տրանսռեկտալ ԳՁՀ:

Շագանակագեղձի մատնային հետազոտումը, արյան մեջ ՊՍԱ-ի որոշումը և տրանսռեկտալ ԳՁՀ-ի տվյալները բժշկին ապահովում են շագանակագեղձի քաղցկեղի ախտորոշման համար անհրաժեշտ հիմնական տեղեկատվությամբ: Սակայն հաճախ լրացուցիչ անալիզներ և հետազոտություններ են նշանակում, օրինակ.

• շագանակագեղձի բիոպսիա՝ շագանակագեղձի հյուսվածքի կտորների հավաքում ուղիղ աղու կամ շեքի հյուսվածքների միջով անցկացված ասեղի օգնությամբ. գործողությունն իրականացվում է ԳՁՀ հսկողության տակ և տեղային անզգայացմամբ,
• ցիստոսկոպիա՝ միզապարկի պատերի էնդոսկոպիկ հետազոտում՝ ուսումնասիրության նպատակով նյութ վերցնելու հնարավորությամբ. իրականացվում է տեղային անզգայացմամբ կամ նարկոզով,  գործիքը միզապարկ մտցվում է միզուկի միջով,
• կրծքավանդակի օրգանների և ոսկրերի ռենտգենագրաֆիա,
• որովայնի խոռոչի և փոքր կոնքի օրգանների ԳՁՀ ,
• ՀՏ կամ ՄՌՏ,
• արյան և մեզի տարբեր քննություններ:

Այս լրացուցիչ հետազոտությունների նպատակը քաղցկեղային ուռուցքների տեսակի գնահատումն է (հյուսվածքային կառուցվածքը), հեռավոր մետաստազների հայտնաբերումը՝ ուռուցքային պրոցեսի փուլի առավելագույնս ճշգրիտ որոշման նպատակով: Յուրաքանչյուր կոնկրետ հիվանդի համար նշանակված բուժումը և կանխատեսումը պետք է պայմանավորված լինեն այդ տվյալներով:

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ