«Սթրես» բառը բժշկությունը փոխառել է ֆիզիկայից, որ նշանակում է «լարվածություն»։ Կանադացի մեծագույն գիտնական Հանս Սելյեն այն առաջին անգամ կիրառել է 1936թ.-ին` օրգանիզմի ոչ սպեցիֆիկ հակազդման վիճակն ընդգծելու նպատակով։ Սթրեսային նման հակազդումը Սելյեն գնահատում էր որպես օրգանիզմի ադապտացիա (հարմարվողականություն) փոփոխվող միջավայրի պայմաններում, այսինքն՝ այն կրում է պաշտպանողական բնույթ։ Բժշկագիտության բուռն զարգացման հետ այս գաղափարը նույնպես առաջընթաց ունեցավ, ձևափոխվեց ու ինչ-որ չափով կորցրեց իր նախկին բժշկական իմաստը։

Սթրեսի հոգեբանական-հոգեբուժական հետևանքների տեսանկյունից, այսօր ավելի համապատասխան է «հոգեկան տրավմա» հասկացողությունը։ Այն արտահայտում է անձի այն հոգեբանական վիճակը, որն առաջանում է ի պատասխան արտասովոր իրադարձության և բերում մարդու (անձի) ու միջավայրի միջև հավասարակշռության խախտման, որը հղի է բժշկական, հոգեբանական և սոցիալական հետևանքներով։

Այսօր գոյություն ունի սթրեսի ավելի քան 60 սահմանում կամ մոդել։ Սակայն հեղինակների մեծ մասն ընդունում է, որ «սթրես» հասկացողությունն օգտագործվում է հետևյալ երեք իմաստով.

• սթրեսը որպես դրդապատճառ (ազդակ),
• սթրեսը որպես հակազդում,
• սթրեսը որպես հետևանք (պատասխան)։

Առաջին իմաստով, «սթրես» հասկացողությունը կիրառվում է ցանկացած իրադարձության կամ իրավիճակի նկատմամբ (օրինակ, նախաքննական կամ քննական շրջանը), որը բացասական է ազդում օրգանիզմի գործունեության վրա։ Այլ կերպ ասած, սթրեսը այն ազդակն է, որը վտանգում է օրգանիզմը և կոչվում սթրեսոր։ Սրանց շարքին են դասվում միջավայրի զանազան ֆիզիկական, հոգեբանական և սոցիալական գործոնները, որոնք կարող են անբարենպաստ ներգործություն ունենալ մարդու վրա։

Երկրորդ իմաստով, սթրեսը որպես հակազդում, սթրեսի կոնցեպցիան կարելի է սահմանել հետևյալ կերպ. սթրեսը անձի պատասխան ֆիզիոլոգիական և/կամ հոգեբանական հակազդումն է միջավայրի սթրեսորի (ազդակի) հանդեպ։

Երրորդ մոտեցումը միավորում է նախորդ երկուսը և դիտում սթրեսը որպես ազդակի (սթրեսորի) և սթրեսային հակազդման արդյունքում առաջացող հետևանք և արդյունք՝ անձի և միջավայրի փոխազդեցությունից առաջացած պատասխան։

Հոգեբուժություն
Ս.Հ. Սուքիասյան, Ս.Պ. Մարգարյան
Տեղեկատվություն: med-practic.com